Προεφηβεία και Ψυχοκοινωνική Προσαρμογή: μια νέα Μεθοδολογική και Μετρική προσέγγιση μέσω των νέων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας στο Τεστ Αυτοαναφερόμενης Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής
Δημήτριος Τσολακίδης, Υποψ. Διδάκτωρ του Τμήματος Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ.

Επόπτης έρευνας και Διδακτορικής Διατριβής:
Κ. Μυλωνάς, Καθηγητής Τμήματος Ψυχολογίας Ε.Κ.Π.Α., στη Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας και Στατιστική στην Ψυχολογία,
τέως τοπικός εκπρόσωπος Ευρώπης και Μέλος του Δ.Σ. της IACCP (International Association for Cross-Cultural Psychology)

Μέλη Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής:
Χρυσή Χατζηχρήστου, Καθηγήτρια Ε.Κ.Π.Α.
Πέτρος Ρούσοος, Αναπληρωτής Καθηγητή Ε.Κ.Π.Α.

Περίληψη (Δ. Τσολακίδης, Ιούλιος 2024)

Καινοτόμο Αλγοριθμικό διαδραστικό 3D Mini Video Games. Ψυχομετρικό Εργαλείο e-Μέτρησης της Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής: Μεθοδολογική και στατιστική προσέγγιση.

Η παρούσα έρευνα γίνεται στο πλαίσιο Διδακτορικής Διατριβής και αποσκοπεί σε εναλλακτικό τρόπο προσέγγισης του μαθητικού πληθυσμού μέτρησης της Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής, αξιοποιώντας τις σύγχρονες νέες τεχνολογίες των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνίας -ΤΠΕ (Information and Communications Technology -ICT), Μεθοδολογικά και στατιστικά, μέσω διαδραστικών γραφικών Dummys και Εξελικτικών Αλγορίθμων 3D animations - Mini Video Games. Με το καινοτόμο εργαλείο αυτό επιχειρούμε να μετρήσουμε μέσω ψηφιακής εφαρμογής Τεχνητής Νοημοσύνης την Ψυχοκοινωνική Προσαρμογή στην προεφηβεία. Η έρευνα αφορά μαθητές-/τριες συγκεκριμένης ηλιακής βαθμίδας: Στ’ τάξη του Δημοτικού και Α’ τάξη Γυμνασίου. Το εργαλείο στηρίζεται σε προηγούμενο σταθμισμένο ψυχοτεχνικό μέσο Αυτοαναφοράς σε έντυπη μορφή (Χατζηχρήστου κ.ά., 2007) [Χατζηχρήστου, Χ., Πολυχρόνη, Φ., Μπεζεβέγκης, Η. & Μυλωνάς, Κ. (2007). Εργαλείο Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής Παιδιών Προσχολικής και Σχολικής Ηλικίας ή Τεστ Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής. ΥΠΕΠΘ: ΕΠΕΑΕΚ.]. Για την ανίχνευση των μαθησιακών δυσκολιών και την αξιολόγηση του Ψυχοκοινωνικού τομέα, το «Τεστ Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής» περιλαμβάνει 5 υποκλίμακες και 15 επιμέρους διαστάσεις:

Κοινωνική Επάρκεια

Η Κοινωνική Επάρκεια ορίζεται ως η ικανότητα της αλληλεπίδρασης µε τους άλλους σε ένα δεδομένο κοινωνικό πλαίσιο µε τρόπους που είναι κοινωνικά αποδεκτοί, λειτουργικοί και µη επιβλαβείς για τους άλλους. Στο παρόν τεστ λαμβάνεται υπόψη η συμπεριφορά του παιδιού στο σχολικό πλαίσιο.

     Δεξιότητες διεκδίκησης/Ηγετικές ικανότητες

Η διάσταση αυτή ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο τα παιδιά αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και ηγετικό ρόλο στη διαπροσωπική τους επικοινωνία.

     Διαπροσωπική επικοινωνία

Η διαπροσωπική επικοινωνία ορίζεται ως οι συγκεκριμένες μορφές συμπεριφοράς οι οποίες οδηγούν σε επιθυμητά κοινωνικά αποτελέσματα για το άτομο που τις χρησιμοποιεί.

     Συνεργασία µε συνομηλίκους

Η συνεργασία µε συνομηλίκους είναι ο βαθμός στον οποίο τα παιδιά αλληλεπιδρούν µε ένα κοινό σκοπό µε τους συνομηλίκους τους.

Σχολική Επάρκεια

Σχολική Επάρκεια θεωρείται ο βαθμός στον οποίο ο μαθητής έχει κατακτήσει και χρησιμοποιεί όλες εκείνες τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την προσαρμογή του στο σχολικό πλαίσιο.

     Κίνητρα

Η διάσταση αυτή αξιολογεί το βαθμό που ο μαθητής κινητοποιείται και προσπαθεί για την επίτευξη ενός στόχου, δηλαδή το επίπεδο των εξωτερικών ή εσωτερικών του κινήτρων, την προσέγγιση στη μάθηση, τον προσανατολισμό στο στόχο και την αυτοαποτελεσματικότητά του.

     Οργάνωση/σχεδιασμός

Η διάσταση αυτή περιλαμβάνει συμπεριφορές που βοηθούν το παιδί να εφαρμόσει στρατηγικές για την επίτευξη ενός στόχου, να λαμβάνει αποφάσεις για το τι είναι σημαντικό και τι όχι σε ένα έργο, και να ξεκινά και να ολοκληρώνει μια δραστηριότητα μέσα στον προβλεπόμενο χρόνο.

     Σχολική προσαρμογή

Η σχολική προσαρμογή ορίζεται ως η υιοθέτηση συμπεριφορών που βοηθούν το παιδί να παρακολουθεί το μάθημα στην τάξη, να ακολουθεί τις οδηγίες του εκπαιδευτικού, να συνεργάζεται σε ομαδικές δραστηριότητες και, γενικότερα να προσαρμόζεται σε γνωστικές και συμπεριφορικές απαιτήσεις μέσα στην τάξη.

Συναισθηματική Επάρκεια

Συναισθηματική Επάρκεια θεωρείται ο βαθμός στον οποίο το παιδί είναι ικανό να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματα του ίδιου και του περιβάλλοντός του καθώς και να χρησιμοποιεί κατάλληλες στρατηγικές ρύθμισης συναισθημάτων και αντιμετώπισης του στρες.

     Αυτοέλεγχος

Αξιολογείται κατά πόσο το παιδί είναι ικανό να ελέγχει τα συναισθήματά του, µε τρόπο αποδεκτό από τα κοινωνικά δεδομένα.

     Διαχείριση συναισθημάτων

Αξιολογείται ο βαθμός που το παιδί έχει επίγνωση της συναισθηματικής του κατάστασης και ελέγχει την ένταση και το βαθμό έκφρασης των συναισθημάτων του µε βάση τις κοινωνικές συνθήκες.

     Ενσυναίσθηση

Εδώ αξιολογείται η ικανότητα του παιδιού να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα των άλλων, να μπορεί να "μπαίνει στη θέση τους".

Αυτοαντίληψη

Η συγκεκριμένη υποκλίμακα αξιολογεί την αντίληψη των παιδιών για τις ακαδημαϊκές τους ικανότητες, τη σχολική επίδοση και την γενική εικόνα του εαυτού. Έμφαση δίνεται στη σχολική αυτοαντίληψη που ορίζεται ως η αυτοαξιολόγηση της ικανότητας του παιδιού να εκτελέσει βασικά σχολικά καθήκοντα όπως ανάγνωση, γραφή, ορθογραφία και μαθηματικά.

     Αντίληψη για την επίδοση στη Γλώσσα

Αξιολογείται η αντίληψη που έχει το παιδί για την ικανότητά του και την επίδοσή του στην ανάγνωση, ορθογραφία, και γενικά στα γλωσσικά μαθήματα.

     Αντίληψη για την επίδοση στα Μαθηματικά

Αντίστοιχα µε τη γλώσσα, αξιολογείται η αντίληψη που έχει το παιδί για την ικανότητά του και την επίδοση στα μαθηματικά.

     Αντίληψη για την ικανότητα μάθησης

Η διάσταση αυτή αξιολογεί την ατομική εκτίμηση του παιδιού για την ικανότητα μάθησης.

     Γενική αυτοεκτίμηση

Αξιολογείται η εκτίμηση του παιδιού για τον εαυτό του γενικά, και όχι µόνο σε σχέση µε το σχολείο.

Προβλήματα Συμπεριφοράς

Η υποκλίμακα Προβλήματα Συμπεριφοράς αξιολογεί το βαθμό εμφάνισης αρνητικών συμπεριφορών στην τάξη που επηρεάζουν την κοινωνική, συναισθηματική και γενικότερα Ψυχολογική προσαρμογή του παιδιού στο περιβάλλον του.

     Ενδοπροσωπική προσαρμογή

Αξιολογείται κατά πόσο το παιδί εκδηλώνει συμπεριφορά απόσυρσης, μελαγχολία, κοινωνικό άγχος, φόβους κ.ά.

     Υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα/δυσκολίες συγκέντρωσης

Στη διάσταση αυτή αξιολογούνται δυσκολίες συγκέντρωσης προσοχής, παρορμητικές συμπεριφορές και υπερβολική δραστηριότητα.

Στατιστική και Μετρική ανάλυση

Αρχικά, μέσω του λογισμικού SPSS πραγματοποιήθηκε ο εντοπισμός μετρήσεων με το μέγιστο δυνατό Cronbach's α εντός κάθε διάστασης υποκλιμάκων έχοντας ως δείγμα  πληθυσμού Ν = 1490 ατόμων (δείγμα της στάθμισης έντυπης μορφής του Τεστ). Επιχειρήθηκε ο εντοπισμός από τα 115 διαθέσιμα items του έντυπου εργαλείου Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής, εκείνων που παρουσιάζουν υψηλές συνάφειες μεταξύ τους, εντός των επιμέρους 15 διαστάσεων του Τεστ και ταυτοχρόνως τα μικρότερα όρια εμπιστοσύνης, με στόχο να εντοπισθούν μονοπαραγοντικές ομάδες items και με επιλογή των επικρατέστερων items με τους μεγαλύτερους δείκτες αξιοπιστίας.

Μέσω διαδοχικών υποδειγμάτων επιβεβαιωτικής ανάλυσης παραγόντων (CFA με διερευνητικό-μετρικό χαρακτήρα) επιλέχθηκαν τα 60 επικρατέστερα items με όσο το δυνατόν χαμηλά μετρικά σφάλματα εντός κάθε διάστασης υποκλιμάκων. Για κάθε επιμέρους διάσταση του αρχικού Τεστ υπολογίσαμε επιλύσεις με υψηλή αξιοπιστία, που πληρούσαν τα ακόλουθα:

-Ως προς το σφάλμα μέτρησης της εκτίμησης προσέγγισης (Root Mean Square Error of Approximation -RMSEA) < 0,06.

-Ως προς τον λόγο χ2 ∕ df    (χ τετράγωνο προς βαθμούς ελευθερίας) προσέγγιση του " 1 " κατά το δυνατόν. (Σύμφωνα με το θεώρημα των ελαχίστων τετραγώνων).

-Ως προς τον Δείκτη επάρκειας σύγκλισης (Goodness of Fit Index -GFI) > 0,90.

Ο κώδικας του λογισμικού για το νέο εργαλείο σχεδιάστηκε και εκπονήθηκε έτσι ώστε να μετατραπούν τα 60 επικρατέστερα και επιλεγμένα items του αρχικού εργαλείου, σε Ψυχοκοινωνικά διαδραστικά σενάρια Τεχνητής Νοημοσύνης (Mini Video Games).

Χρησιμοποιήθηκαν γλώσσες προγραμματισμού υψηλού επιπέδου που μπορούν να εκφράσουν όλους τους πιθανούς Ευφυείς Γενετικούς Αλγόριθμους, για την ανάπτυξη των τρισδιάστατων γραφικών (3D animations), ώστε να διευκολύνουν την οργάνωση και διαχείριση πληροφοριών Οπτικής και Υπολογιστικής Νοημοσύνης.

Παίζοντας οι συμμετέχοντες μαθητές/-τριες με τα διαδραστικά ψυχοκοινωνικά σενάρια μέτρησης της εφαρμογής, ανάλογα την επιλογή που θα κάνουν με το πληκτρολόγιο και το ποντίκι του υπολογιστή, με δυνατότητα προτιμήσεων από 1-10 επιλογών ή αντιδράσεων, καταχωρίζονται στη βάση δεδομένων τα 321 μεμονωμένα κριτήρια (csv μορφή). Παράλληλα αναλογικά καταχωρίζονται και οι χρόνοι αντίδρασης των ερεθισμάτων για κάθε item από 0,1 έως 240,0 δευτερόλεπτα.

Η δειγµατοληψία για την παρούσα ποσοτική έρευνα απέδωσε Ν = 245 με την εφαρμογή να έχει χορηγηθεί σε αυτούσιες εργαστηριακές τάξεις πληροφορικής, ενώ τα σχολεία από τα οποία συνελέγησαν τα στοιχεία επελέγησαν µε τυχαίο τρόπο.

Η μαθητική κοινότητα αλληλοεπιδρώντας με τον υπολογιστή, αγκάλιασε με ιδιαίτερη χαρά και ενθουσιασμό, αυτό το καινοτόμο τρισδιάστατο (3D animations) διαδραστικό παιχνίδι Mini Video Games.

Καταχωρίζοντας τις αντιδράσεις των συμμετεχόντων επιτυγχάνουμε τη μελέτη τους για κάθε θεωρητική και παρατηρούμενη διάσταση ψυχοκοινωνικής συμπεριφοράς, ενώ τα δεδομένα των ερεθισμάτων, απεικονίζονται σε ψηφιακή μορφή, και είναι διαθέσιμα προς περαιτέρω επεξεργασία των μετρήσεων.

Πέραν των μετρικών χαρακτηριστικών που η γενικότερη αυτή μεθοδολογία επιτρέπει να μελετήσουμε, η στατιστική ανάλυση θα ελέγξει τις θεωρητικές διαστάσεις ενώ αναμένεται να αποκαλύψει και άλλες νέες διαστάσεις ψυχοκοινωνικής προσαρμογής καθώς θα αναλυθούν και άλλες, άδηλες στην έντυπη μορφή, συμπεριφορές ακριβώς λόγω της αποφυγής της αυτοαναφορικής μεθόδου. Παίζοντας με τα διαδραστικά ψυχοκοινωνικά σενάρια Mini Video Games και αποκομίζοντας μετρήσεις που επηρεάζονται όσο το δυνατόν λιγότερο από την επίδραση κοινωνικής αποδοχής προσεγγίζουμε καλύτερα τη μαθητική κοινότητα λαμβάνοντας υπ' όψιν και πιθανές μαθησιακές δυσκολίες, έκπτωση οράσεως, χαμηλής λεκτικής ικανότητας, αναγνωστικές δυσκολίες ίσως και κατανόησης της γλώσσας, μειώνουμε την επίδραση εθνικότητας ή χώρας προέλευσης, κ.ά, ενώ μεθοδολογικώς ελαχιστοποιούνται τα απόντα στοιχεία (missing values), αποφεύγονται οι τυχαίες απαντήσεις και, μειώνεται δραστικά σε χρόνο η χορήγηση του Τεστ Ψυχοκοινωνικής Προσαρμογής.

Η ερευνητική μέθοδος που εφαρμόστηκε για τη στάθμιση του ψηφιακού Ψυχομετρικού Εργαλείου Τεχνητής Νοημοσύνης δειγματοληπτικώς και με στόχο την αντιπροσώπευση του γενικού πληθυσμού της χώρας συμπεριέλαβε την επεξεργασία των στοιχείων μέσω α) μετρικής ανάλυσης (με στόχο την περιγραφή και διερεύνηση των μετρικών χαρακτηριστικών της βάσεως δεδομένων και β) μέσω της στατιστικής στήριξης των σταθμισμένων πινάκων τυπικών βαθμών και άλλων δευτερογενών κλιμάκων μέτρησης, ώστε οι πίνακες αυτοί να είναι χρηστικός διαθέσιμοι και αξιολογικώς επαρκείς στην επιστημονική κοινότητα.

Μεταξύ άλλων, προβήκαμε σε μονοπαραγοντικές αναλύσεις διακύμανσης για κάθε διάδραση του μαθητή/-τρια αλλά και του χρόνου αντίδρασης τους στα ερεθίσματα  όπως και επιβεβαιωτικές αναλύσεις παραγόντων. Επίσης, υπολογίστηκαν και ερεμηνεύονται περιγραφικοί στατιστικοί δείκτες, δείκτες αξιοπιστίας και μετρικοί δείκτες σφαλμάτων για τις συνολικές τιμές και τις επιμέρους Διαστάσεις. Δημιουργήθηκαν οι πίνακες Τυπικών Βαθμών για την αντιστοιχία των τιμών του Τεστ με τον στατιστικό πληθυσμό της έρευνας, ενώ για τη δημιουργία των πινάκων αυτών προηγήθηκαν οι απαραίτητες επιβεβαιωτικές μονοπαραγοντικές αναλύσεις.

Η εκπόνηση της Διατριβής και της ανωτέρω έρευνας αναμένεται να ολοκληρωθούν σύντομα.